Món ăn Trung Quốc du nhập vào Nhật Bản như thế nào?

Nếu đến Nhật Bản, bạn chắc chắn sẽ không khỏi ngạc nhiên với việc các quán ăn Trung Quốc len lỏi xuất hiện ở mọi ngóc ngách: từ các quán tái hiện nguyên vẹn hương vị Trung Hoa, đến các tiệm đồ ăn và mì ramen phục vụ theo đúng khẩu vị của người Nhật.

Theo bản thống kê “Thực trạng và phương pháp cải thiện kinh doanh ngành dịch vụ ăn uống” của Bộ Nội vụ và Truyền thống Nhật Bản công bố vào tháng 2 năm 2011, số lượng quán ăn phục vụ đồ Trung Quốc vào năm 2006 lên đến 369,056 quán, chiếm 12% tổng số cửa hàng dịch vụ ăn uống tại xứ sở Mặt trời mọc.

Trong bài viết này, chúng mình sẽ ghi lại đôi chút những thu thập của bản thân về lịch sử ẩm thực Trung Quốc tại Nhật Bản, để trả lời cho câu hỏi “Tại sao đồ ăn Trung Quốc lại phổ biến ở Nhật đến như vậy?”

Nội dung chính

Ẩm thực Trung Hoa thời đại Edo

1. Hương vị Trung Hoa trên đất Nhật

2. Ẩm thực bàn tròn

Ẩm thực Trung Hoa thời đại Meiji

1. Quán ăn Trung Quốc đầu tiên

2. Hương vị Trung Hoa hướng đến người Nhật

3. Đa dạng ẩm thực Trung Hoa tại Nhật Bản

Ẩm thực Trung Hoa ngày nay

1. Những món ăn Trung Quốc được người Nhật yêu thích

2. Những món ăn Trung Quốc có bắt nguồn từ Nhật Bản

Ẩm thực Trung Hoa thời đại Edo (1603 - 1868)

Vào đầu thời Edo, Nhật Bản áp dụng chính sách “Bế quan tỏa cảng” – đóng cửa giao thương với người nước ngoài. Tuy nhiên, Nhật Bản cũng không hẳn là đóng cửa hoàn toàn vì chính quyền Mạc phủ Trung ương vẫn cho phép người dân giao lưu buôn bán với thương nhân của 4 vùng đất sau đây, dưới sự quản lý nghiêm ngặt của chính quyền lãnh chúa địa phương:

Người Hà Lan – người châu Âu duy nhất được đặt chân lên đất Nhật Bản. Các thương nhân chỉ được phép vào đến Dejima (tỉnh Nagasaki).
Người Trung Quốc – cũng phải qua Nagasaki mới có thể bước chân vào Nhật Bản.
Nhà Lý thuộc nước Triều Tiên – có chính quyền trên đảo Tsushima (thuộc tỉnh Nagasaki bây giờ) làm trung gian.
Bộ tộc người Ainu (thuộc Hokkaido bây giờ) – phải thông qua chính quyền Matsumae ở Hokkaido.
Vương quốc Ryukyu (nay là tỉnh Okinawa) – có chính quyền phiên Satsuma (nay là tỉnh Kagoshima) đảm trách.

Thuyền buồm Trung Hoa ở Nhật Bản vào đầu thời Tỏa quốc (tranh khắc gỗ Nhật Bản 1644-1648)

Ảnh: Wikipedia

1. Hương vị Trung Hoa trên đất Nhật

Mảnh đất Dejima thuộc tỉnh Nagasaki được cho là một trong những cánh cửa giao thương trọng điểm vào những năm đầu thời Edo. Chính vì thế nơi đây tập trung rất nhiều người Bồ Đào Nha và người Trung Quốc đến sinh sống. Năm 1689, 唐人屋敷 – Đường Nhân Ốc Phu – khu vực sinh sống dành riêng cho cộng đồng người Hoa được xây dựng ở Dejima, Nagasaki. Người sống trong cộng đồng này chủ yếu là những gia đình thương nhân Hoa kiều có quê Quảng Đông và Phúc Kiến, cùng với các gia nhân và đầu bếp riêng được họ đưa sang từ Trung Quốc.

Người ta nói rằng, những quán ăn Trung Hoa phục vụ người Trung Quốc sống tại Nhật đầu tiên đã được hình thành ở Nagasaki vào thời điểm này.

Tỉnh Nagasaki trên bản đồ Nhật Bản

Phố Trung Hoa ở Nagasaki hiện nay

2. Ẩm thực bàn tròn

Ẩm thực bàn tròn (卓袱料理) – một đặc trưng của văn hóa Trung Hoa được các gia đình Hoa Kiều mang vào tỉnh Nagasaki. Điểm đặc biệt của kiểu ăn này là các món ăn được bày lên đĩa lớn và xếp ngay ngắn trên một chiếc bàn tròn. Lúc thưởng thức, mọi người sẽ tự do gắp phần ăn vào đĩa nhỏ của mình.

Ẩm thực bàn tròn kiểu Trung Hoa du nhập vào Nagasaki, Nhật Bản

Ảnh: nagasaki-tabinet.com

Khi du nhập vào tỉnh Nagasaki, hình thức phục vụ này không chỉ giới hạn áp dụng cho các món có xuất xứ từ Trung Hoa mà cả các món ăn Tây được mang vào bởi người Hà Lan và Bồ Đào Nha cũng có xu hướng tổ chức theo kiểu này. Đến bây giờ, người ta vẫn chưa biết chính xác năm bắt đầu của kiểu ẩm thực này, nhưng có nguồn ghi là từ năm 1761.

Ẩm thực Trung Hoa thời đại Meiji (1868 - 1912)

1. Quán ăn Trung Quốc đầu tiên

Vào năm 1867 (tức năm Meiji 1), các nhà hàng Trung Quốc ở “Đường Nhân Ốc Phu” bắt đầu mở phục vụ cho cả người Nhật, đánh dấu thời kỳ khởi đầu cho ẩm thực Trung Hoa tại Nhật Bản.

Sau hiệp ước Nhật – Thanh năm 1870, số lượng người Trung sinh sống tại Nhật lại càng gia tăng. Không chỉ ở Nagasaki, tại thành phố Yokohama, tỉnh Kanagawa, các khu dân cư của cộng đồng người Hoa ngày càng mở rộng với quy mô lớn với tên gọi 南京街 – “Nam Kinh Nhai”.

Theo bản thảo lịch sử của thành phố Yokohama, đến năm 1871, số Hoa kiều sinh sống tại thành phố là 963 người, tổng số quán phục vụ đồ ăn Trung Hoa lên đến 130 tiệm. Lý giải cho số lượng nhà hàng Trung Hoa ở Nhật tăng lên nhanh chóng, người ta cho rằng từ sau hiệp ước Nhật – Thanh được ký kết, những người hầu và đầu bếp vốn làm thuê cho các thương nhân người Hoa xưa được tự do sinh sống và bắt đầu mở những cửa hàng của riêng họ.

Phố Trung Hoa tại Yokohama, tỉnh Kanagawa

Ảnh: Ề tồ

Món quán vịt quay Bắc Kinh ở phố Trung Hoa ở Yokohama

Ảnh: Ề tồ

2. Hương vị Trung Hoa hướng đến người Nhật

Năm 1894, chiến tranh Nhật – Thanh nổ ra khiến số lượng Hoa Kiều sống tại Nhật Bản giảm mạnh. Để đảm bảo tình hình kinh doanh, các nhà hàng Trung Hoa trong nước bắt đầu quan tâm hơn đến hương vị phổ thông, hướng tới đối tượng khách hàng là người Nhật.

Đến năm 1910, 来々軒 “Kuraiken” – quán mì ramen đầu tiên tại Nhật Bản được mở ra ở Asakusa, Tokyo. Ngoài menu chính là mì ramen, quán còn phục vụ nhiều món ăn kèm như cơm rang, há cảo chiên,… – là những món ăn Trung Hoa vẫn được yêu thích đến tận ngày nay.

3. Đa dạng ẩm thực Trung Hoa tại Nhật Bản

Khi chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc vào năm 1945, cả đất nước Nhật Bản rơi vào cuộc khủng hoảng lương thực trầm trọng.

Đọc thêm bài viết có chung hoàn cảnh này:

Bữa trưa của học sinh Nhật Bản qua các thời kỳ

Tìm hiểu về mì ăn liền ở bảo tàng Cup Noodles Museum

Gyutan – món lưỡi bò nướng trứ danh của vùng Sendai

Tuy nhiên, vì Trung Quốc được cho là một quốc gia chiến thắng sau chiến tranh nên khu vực sinh sống của người Trung tại Nhật Bản lại phát triển thịnh vượng hơn trước, trái ngược hoàn toàn với tình cảnh chung của nước Nhật lúc bấy giờ. Nhiều người đói bụng thường rủ nhau đổ về khu “Nam Kinh Nhai” của Hoa Kiều để tìm đồ ăn.

Trước chiến tranh, ẩm thực Quảng Đông là màu sắc chính của các nhà hàng Trung Hoa tại Nhật Bản. Sau chiến tranh, những người Nhật Bản sinh sống ở Mãn Châu trở về nước và giới thiệu thêm các món ăn của khu vực Bắc Kinh.

Vào năm 1960, ông Trần Kiến Dân – một đầu bếp người Tứ Xuyên đã chia sẻ nhiều công thức nấu ăn truyền thống Tứ Xuyên trên sóng truyền hình Nhật Bản. Tiếp đến năm 1972, nhờ bản “Tuyên bố Nhật Trung”, sự bùng nổ văn hóa Trung Quốc và đồ ăn Trung Hoa đã diễn ra ở Nhật Bản. Hơn nữa, cuộc cải cách mở cửa Trung Quốc vào năm 1978 đã giúp nhiều đầu bếp tài hoa người Thượng Hải đến Nhật Bản, góp phần làm đa dạng màu sắc ẩm thực Trung Hoa tại Nhật.